(c) Emy Elleboog
Zelf ziet Jambon nog twee “lastige punten” in zijn laatste werkjaar voor de verkiezingen. “Eerst en vooral de begroting, dat is altijd het politieke evenement van het jaar. En we moeten er niet onnozel over doen: stikstof is natuurlijk een kiezel in onze schoen.”
Bij de begroting draait het vooral om de crisis in de kinderopvang.
Jan: “Iedereen in de regering beseft dat we iets moeten doen voor de kinderopvang. Maar het gaat niet alleen over de centen. We moeten ook kijken hoe we een aantal dingen kunnen hervormen. De subsidiestromen, en hoe je het geld inzet bijvoorbeeld. Er zijn meer opvangplaatsen nodig, maar ook de kwaliteit moet omhoog.”
Uw minister van Begroting Matthias Diependaele (N-VA) zegt nu al: het geld is op.
Jan: “Ik ga daar nu geen uitspraken over doen. Mijn rol is om over enkele weken een akkoord te smeden, het helpt niet als ik met oekazes kom. Maar vakministers mogen zeggen waar ze voor staan. De minister van Begroting moet op de centen passen.
“Voor onze partij en voor mezelf is het belangrijk dat we het begrotingstraject goed bewaken. Ik heb deze legislatuur de corona- en energiecrisis moeten aanpakken. Telkens heb ik kunnen werken met een begroting die min of meer op orde was, en dat gaf ons de mogelijkheid om diep in de zakken te tasten. Dus het is een punt van eer voor mij om aan mijn opvolgers ook een begroting op orde door te geven.”
Cd&v wil op termijn 1 miljard euro extra in de kinderopvang. Is dat realistisch?
Jan: “Alles is realistisch wat je realistisch maakt. Maar ach, dat zijn van die uitspraken... Er staat nergens een boom waar honderden miljoenen in hangen.
“Vergeet niet, sinds dit jaar komt er al 115 miljoen bij in het jaarlijkse budget. En je moet altijd het grotere plaatje bekijken. We willen in Vlaanderen nog meer mensen aan het werk. De kinderopvang kan ons helpen om dat objectief waar te maken. Dus er is wel iets mogelijk.”
Hebt u de zomer gebruikt om de verzuurde relaties in uw regering te herstellen?
Jan: “Ik heb wel wat persoonlijke contacten gelegd om aan te voelen of de wil er nog is om verder te werken, ja. Nu goed, tijdens de laatste ministerraad op 14 juli hebben we met de regering nog 200 punten goedgekeurd. Eentje niet: stikstof. We zitten daar op ne wier - het loopt moeilijk.”
Het lijkt muurvast te zitten.
Jan: “Dat is dikwijls in de politiek: het zit muurvast tot het losgewrikt wordt. We moeten nu even wachten op het advies van de Raad van State over het stikstofakkoord. Dat advies kan misschien helpen om de laatste hordes te nemen. Al maak ik me geen illusies. Iedereen zal er ook wel weer zijn eigen waarheid in lezen.”
Cd&v wil nog versoepelingen voor ze het stikstofakkoord kan stemmen.
Jan: “Ze willen bijvoorbeeld dat landbouwers die ermee stoppen hun uitstootrechten kunnen doorgeven. Daar zijn afspraken over gemaakt. Er komt nog een milieuonderzoek. Als hun eis niet verhindert dat de Vlaamse stikstofuitstoot genoeg daalt tegen 2030, dan wordt dat later nog in de tekst van het akkoord ingeschreven. Ik heb dat beloofd, en ik kom al mijn beloftes na.”
Op 14 juli gaf u al uw woord. Maar minister van Landbouw Jo Brouns (cd&v) geloofde u niet.
Jan: “Ik heb dat ook gemerkt, en ik begreep dat niet zo goed.”
Als Brouns u toen niet op uw woord geloofde, waarom zou hij het nu dan wel doen?
Jan: “Omdat de situatie voortdurend evolueert. Nieuwe elementen, zoals het advies van de Raad van State, brengen nieuwe inzichten. Ik zou zeggen: laat de tijd aan de tijd.”
Uw zomerlectuur was een boek met filosofische wijsheden?
Jan: (lacht) “Neen, Alkibiades van Ilja Leonard Pfeijffer. Fantastisch!
“Hij beschrijft hoe autocratie, polycratie en democratie bijna cyclische bewegingen volgen. En veel van de dingen die de democratie in Athene in de problemen brachten... Ik zie overeenkomsten met vandaag. Er zal hier geen autocratie komen, maar de slagkracht van de democratie komt toch in gevaar. Daar mag trouwens ook de vierde macht eens over nadenken.”
Hebt u het dan over de voortdurende kritiek op uzelf en uw ploeg?
Jan: “Bad news sells, dat is nu eenmaal zo. En kritiek mag er zeker zijn. Maar zo héél af en toe, eens om de vier jaar, doen we misschien toch een keertje iets goeds, hoor.” (lacht)
Waarom rijdt Vlaanderen zo hard voor Ineos?
Jan: “Wij rijden niet zó hard voor Ineos, we rijden óók voor Ineos. Die investering is superbelangrijk voor ons. Er zullen nog heel veel investeringen nodig zijn om de petrochemie en staalindustrie te vergroenen. Als dit soort projecten - de properste ethaankraker van Europa - niet meer kan, dan zeggen die andere bedrijven: oké, dan zijn we weg uit Vlaanderen.”
Toch opmerkelijk: heel de Wetstraat die uit vakantie komt voor een rijke Brit.
Jan: “Sommigen via videocall, hé. (lacht) Weet u dat het 20 jaar geleden is dat een dergelijke industriële investering nog gebeurde in Europa? Als dat dreigt te kapseizen, is dat een duidelijk signaal naar andere investeerders.
“Het is niet voor de schone ogen van Bart De Wever dat die kraker er moet komen hoor. Het industrieel belang is ook het belang van onze economie. Sommigen in Europa spelen echt met vuur door te zeggen dat industrie niet meer belangrijk is. Ik geloof niet in een economie waar de maakindustrie buitengeduwd wordt. We moeten daar absoluut op blijven inzetten.”
De Duitsers en Fransen gooien met geld om hun industrie te beschermen.
Jan: “Het antwoord van Europa op de Amerikaanse Inflation Reduction Act is om de klep van de staatssteun voor bedrijven - die verboden was - open te zetten. Dat was tijdelijk. Wel, de tijd is gekomen om die klep weer dicht te zetten. Ik roep de Europese Commissie hiertoe op.
“We moeten onze industrie beschermen, maar niet door binnen Europa een ratrace te organiseren. Wij moeten in investeringsdossiers nu opboksen tegen Duitsland en Frankrijk, maar hun zakken zullen altijd dieper zijn dan de onze. Europa is net opgericht om samen een politiek te vormen tegen andere blokken, niet tegen elkaar.”
Bestaat de kans dat Ineos straks Antwerpen verlaat?
Jan: “Een fabriek opendoen zonder vergunning, dat is nogal moeilijk. Zelfs als je 5 miljard euro hebt uitgegeven (op een totale kost van 5,5 miljard euro, JVH/SKE), dan is het in dat geval beter om wat je over hebt in je zakken te houden. Dus ja, die kans bestaat. Als we Ineos niet snel kunnen vergunnen, zal het hele project stoppen.”
Wat hebt u aan Ineos-baas Jim Ratcliffe beloofd?
Jan: (afgemeten) “Met de hand op het hart: helemaal niks.”
Vlaanderen schenkt Ineos wel een bankwaarborg van 500 miljoen euro. Dat geld kunnen we kwijtspelen.
Jan: “Alleen als er in de holding boven Ineos geen euro meer zit. Je moet eens naar de balans van die holding kijken, daar staat nog wel wat geld op de rekening (zowat 2 miljard euro, JVH/SKE).
“Die waarborg, dat is vooral een manier om banken meer comfort te geven bij leningen aan Ineos. We doen dat voor bedrijven groot en klein. Als er straks een atoombom valt op alle fabrieken van Ineos, dan hebben we natuurlijk een probleem, maar laat ons ervan uitgaat dat dit niet gebeurt.”
Ratcliffe heeft u wel afgedreigd voor die waarborg.
Jan: "Het gerucht dat Ratcliffe ons vorige week - tijdens een opvolgvergadering hier op mijn kabinet - zou afgedreigd hebben om die waarborg te krijgen, daar klopt niets van. Ik heb hem leren kennen als een correcte zakenman.”
Dus much ado about nothing als het over de bankwaarborg gaat?
Jan: “Het gaat om een grote som - dat is niet niks. Maar we gaan ervoor zorgen dat alle regels perfect worden nageleefd. En als ik in het Vlaams Parlement dan meteen allerlei zware woorden in mijn gezicht krijg gesmeten zoals ‘leugenaar’ en weet ik veel wat nog, dan vind ik dat totaal ongepast.”
Wanneer wordt uw regering voorgoed verlamd door verkiezingskoorts?
Jan: “Het is onze verantwoordelijkheid om te blijven besturen. Het is dus mijn bedoeling om nog tot een heel stuk in volgend jaar fatsoenlijk te kunnen werken. Dat partijvoorzitters zich nu al warmlopen voor de verkiezingen, het zal wel.”
Er is een these dat uw regering rond de jaarwisseling valt over het stikstof.
Jan: “Dat is het moeilijkste dossier van deze legislatuur. Als we dat opgelost krijgen, dan denk ik dat we ons huiswerk zowat klaar hebben richting de verkiezingen. Ons regeerakkoord is vandaag al grotendeels uitgevoerd. Ik ga er nu alles aan doen om een oplossing te vinden rond stikstof. En ik vraag me af welke regeringspartij er enig belang bij heeft om het níét op te lossen.”
Is een wisselmeerderheid met Vooruit een mogelijkheid als het niet lukt met cd&v?
Jan: “Je moet toch beseffen wat je dan allemaal aan de hand kan hebben. Eerst en vooral moet de zittende regering achteraf nog de beslissing bekrachtigen en uitvoeren. En eens je een wisselmeerderheid toelaat in het parlement, kan men daar allerhande coalities beginnen maken richting de verkiezingen.
“Een wisselmeerderheid is dus absoluut niet wenselijk.”
Steunt u het voorstel van Bart De Wever om te bouwen aan een alliantie tussen N-VA, Open Vld en cd&v?
Jan: “Als de opiniepeilingen enige grond van waarheid bevatten dan zal het heel moeilijk worden om na de verkiezingen werkbare regeringen te vormen. Federaal, maar ook Vlaams. Zit iemand te wachten op een regering met vier partijen?”
Is dat zo’n drama?
Jan: “Neen, maar hoe breder de ideologische spread is binnen een regering, hoe moeilijker het is om hervormingen door te drukken. Kijk naar de problemen van Vivaldi.”
Binnen Zweeds was die spread klein, toch werd het een mislukking.
Jan: “De Zweedse regering (met Jambon als vicepremier, JVH/SKE) is in ruzie geëindigd door het Marrakesh-pact. Maar voor de rest heeft die regering veel mooie dingen verwezenlijkt, onder meer rond de begroting.”
Wil De Wever dan een kartel bouwen?
Jan: “Ik denk dat hij een oproep wou doen aan collega’s: denk eens goed na over wat er op ons afkomt als het centrum straks totaal versplinterd is en de extremen groot. Je moet zorgen dat je dan met elkaar kan ‘klappen’ over oplossingen. Dat je tot een centrumrechtse krachtenbundeling kan komen.”
Was het hoofddoel van deze Vlaamse regering niet de opmars van Vlaams Belang stoppen?
Jan: “De opeenvolging van de corona- en energiecrisis heeft voor extra ongenoegen gezorgd. De boosheid van de mensen lijkt te leiden tot het idee: ‘Nu stem ik Vlaams Belang!’ Eigenlijk is dat dan geen stem voor het Vlaams Belang, maar tegen de rest. Aan ons om dit te keren. Aan het eind van de rit moeten we aantonen dat we onze job wél goed gedaan hebben.”
Gaat u straks uw palmares verdedigen als Vlaams lijsttrekker in Antwerpen?
Jan: “Dat behoort tot de mogelijkheden, maar het is nog niet zeker. Ik heb het al 100 keer gezegd: als de partij en de kiezer vinden dat ik mijn werk moet voortzetten, dan zal ik dat zeker doen. Maar ik ben nooit in de politiek gestapt voor een carrière.”
Bent u politiek voldaan?
Jan: “Wat is dat, voldaan? Toen ik in 2006 het bedrijfsleven achterliet voor de Wetstraat had N-VA één zetel in de Kamer. Dat was dus niet direct een opportunistische keuze. Daarna is het - in grote mate dankzij het genie van Bart - gelopen zoals het gelopen is, met twee prachtmandaten voor mezelf. Eerst Binnenlandse Zaken en nu minister-president.”
Zou u het Europees lijsttrekkerschap aanvaarden?
Jan: “Ik ben ter beschikking waar de partij mij nodig heeft. Dat heb ik ook zo gezegd aan Bart. In Antwerpen zullen we samen de lijsten bij elkaar puzzelen, maar als voorzitter moet hij natuurlijk het hele plaatje in ogenschouw nemen.”
Zal N-VA straks een Vlaamse regering vormen met Vlaams Belang?
Jan: “Als die partij ooit verantwoordelijkheid wil opnemen, heeft ze nog heel veel huiswerk. Bepaalde figuren binnen de partij, de stijl en delen van het programma zijn voor ons een probleem. Dat zeggen we nu al jaren en er verandert weinig.
“Vlaanderen is bij uitstek een exportregio. Ons internationaal imago is dan ook cruciaal. Het Vlaams Belang zegt altijd: ‘We willen met N-VA besturen’, maar intussen steken ze constant een mes in onze rug en zetten ze hun eigen zaken niet op orde.”
Zeker na de lokale verkiezingen eind 2024 zal de druk groot zijn om met Vlaams Belang te besturen.
Jan: “Je weet hoe dat gaat: als iemand burgemeester kan worden door Vlaams Belang één schepen te geven, dan zal dat verleidelijk zijn. Dan is het aan het partijhoofdkwartier om goede richtlijnen uit te vaardigen en alles van nabij op te volgen.”
Een Vlaamse minderheidsregering met gedoogsteun van uiterst-rechts, kan dat?
Jan: “Als je naar voorbeelden in het buitenland kijkt, dan zijn dat soort minderheidsconstructies heel moeilijk. Meestal houden die maar voor een paar maanden stand. En federaal kan je nog opnieuw naar de stembus, maar Vlaams niet. Dat lijkt me politieke sciencefiction.”
